Okres do 1939 roku

Historycznych korzeni zboru baptystycznego w Szczytnie należałoby dopatrywać się w działalności misyjnej Gottlieba Grossa1, wysłanego w 1857 roku na Mazury przez zbory w Królewcu i Kłajpedzie, a który osiedlił się w Rumach w gminie Dźwierzuty (powiat szczycieński). W tym czasie wśród mazurskiej ludności panowało religijne ożywienie. Ludzie spotykali się dodatkowo w prywatnych domach i w małych grupach, poświęcali czas modlitwom, wspólnemu czytaniu Biblii, prowadzeniu dyskusji religijnych i pobożnym śpiewom. Był to tak zwany ruch gromadkarski.

W baptyzmie gromadkarze odnajdowali bliskie sobie podejście do wiary i chętnie uczestniczyli w spotkaniach i dyskusjach biblijnych. Działania Gottlieba Grossa szybko zaczęły przynosić owoce. Wkrótce po jego przybyciu do Rum, w czerwcu 1857 roku, chrzest przez zanurzenie w wodzie przyjęli dwaj pierwsi mieszkańcy wioski, a dwa i pół roku później, w styczniu 1861 roku, w miejscowości tej oficjalnie powstał zbór baptystyczny, który w momencie utworzenia liczył 104 członków. Zbór szybko się rozwijał.² Wkrótce zbudowano kaplicę. ³ Zaczęto tworzyć placówki misyjne, między innymi w miejscowościach Romanowy, Ryn, Przezdzięk, Zielony Gaj, Szymany, Świętajno, Piasutno, Powałczyn, Kokoszki czy Babięta.

Do Szczytna pierwsze rodziny baptystyczne (Carla Werschkulla i Edwarda Bollina) sprowadziły się na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku. Zarówno oni, jak i regularnie odwiedzający miasto kaznodzieje z Rum, Hein i F. W. Kottke oraz ochrzczeni w roku 1883 pierwsi mieszkańcy miasta August Sarge oraz Jakob Samorski, prowadzili w mieście i okolicy pracę misyjną. Pastor Kottke w 1884 roku zamieszkał w Szczytnie, pozostając przy tym kaznodzieją zboru w Rumach i sprawując posługę w licznych placówkach tego zboru, rozrzuconych na obszarze około 6 tysięcy kilometrów kwadratowych. W 1899 roku ze względu na dużą liczbę członków, a także rozproszenie geograficzne, zbór w Rumach podjął decyzję o zatrudnieniu pomocnika kaznodziei. Został nim przybyły z Ostródy dwudziestodwuletni Adolf Pawlitzki, który rozpoczął służbę, studiując jednocześnie w Baptystycznym Seminarium Teologicznym w Hamburgu. W 1902 roku został on pastorem zboru rumskiego i zamieszkał w Szczytnie. Był to gorący i ciekawy okres w życiu Zboru, a zwłaszcza jego szczycieńskiej placówki. Szybko rosła liczba wiernych i palącym problemem stało się znalezienie odpowiedniego lokalu na nabożeństwa i inne przedsięwzięcia tej wspólnoty ludzi wierzących.

Tak jak działo się to wcześniej w Rumach, również w Szczytnie spotkania kościelne organizowano początkowo w prywatnych mieszkaniach wiernych. Gdy w 1888 roku zaczęła się formować placówka misyjna, Carl Werschkull udostępnił jej pomieszczenie w swoim domu przy Kaiserstrasse (obecnie ul. Polska). Było ono niewielkie, wraz ze wzrostem liczby wiernych przestało więc wystarczać i w roku 1897 miejsce spotkań przeniesiono do większej sali, specjalnie dobudowanej do domu Jakoba Samorskiego na Bartnej Stronie. Wkrótce i ta sala okazała się zbyt mała.

W 1902 roku wspólnota wiernych nabyła grunt przy dzisiejszej ulicy Sienkiewicza i podjęła decyzję o rozpoczęciu budowy kaplicy. Decyzja była bardzo odważna – tak ze względu na brak pieniędzy, jak i z powodu biurokratycznych przeszkód, jakie trzeba było pokonać⁴ . Dzięki hojności wiernych zboru w Rumach i jego placówek uzyskano około 6 tysięcy marek; drugie tyle ofiarowały inne zbory niemieckie (miedzy innymi zaowocowały starania pastora Pawlitzkiego, który w poszukiwaniu funduszy odbył w latach 1903-1905 wiele podróży, docierając nawet do Frankfurtu nad Menem). Udało się też zgromadzić pieniądze na zakup organów.

W 1903 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę kościoła, a gotowy budynek w stylu neogotyckim poświęcono dnia 10 lipca 1904 roku. Stoi on do dziś na pięknej posesji nad jeziorem i wciąż służy Bogu i wiernym.⁵ Oszczędziły go obie wojny światowe. Ocalenie z ostrzału artyleryjskiego w 1915 roku było prawdziwym cudem, w gruzach legła wówczas bowiem większa część miasta. Kościół został przebudowany w 1926 roku; zmianie uległa wówczas wschodnia ściana wraz z kruchtą wejściową.

Obok budowy kościoła wierni ze Szczytna próbowali uregulować relacje z macierzystym zborem. Zazwyczaj, jeśli placówka osiągała odpowiednie rozmiary i poziom dojrzałości, usamodzielniała się. Działo się tak z częścią dawnych placówek zboru w Rumach. Ze Szczytnem jednak nie było to takie proste. W 1909 roku rumski zbór po wieloletnich staraniach uzyskał prawa korporacji, czyli coś w rodzaju szczególnej osobowości prawnej⁶ , ale siedzibę nowego podmiotu ustanowiono nie w Rumach, lecz w Szczytnie.

Usamodzielnienie się zboru w Szczytnie mogło doprowadzić do utraty pewnych uprawnień. Pozostawała też kwestia kościoła, który ufundowali wszyscy członkowie zboru, nie tylko mieszkańcy Szczytna. Z drugiej strony rozumiano, że dotychczasowy zbór był zbyt rozproszony i rozbudowany, by sprawnie funkcjonować i dalej rozwijać się.

W 1912 roku udało się wypracować „salomonowe rozwiązanie”. Na zebraniu przeprowadzonym dnia 7 lipca zadecydowano o oddzieleniu się i usamodzielnieniu członków ze Szczytna, Roman i Szyman. Ustalono jednak, że w dalszym ciągu Rumy i Szczytno stanowić będą jeden podmiot prawny. Budynek kościoła i częściowo wyposażenie miały być swobodnie udostępniane Zborowi w Rumach na ważne uroczystości, np. śluby czy chrzty.

Dnia 18 sierpnia 1912 roku aż 239 członków zboru w Rumach utworzyło nowy i samodzielny zbór w Szczytnie. Starszym zboru został  August Sarge, w pracy miało go wspierać trzech diakonów i siedmiu członków Rady Zboru. Działał chór, stowarzyszenie młodzieży i dwie szkółki niedzielne – w Szczytnie i w Szymanach. W 1913 roku powstało Stowarzyszenie Marty, dające kobietom możliwość przebywania ze sobą, rozwoju duchowego i zarazem niesienia pomocy osobom starszym i chorym.

Zbór przez pewien czas miał problemy z utrzymaniem na dłużej pastora; zatrudniani duszpasterze albo wkrótce odchodzili do innych zborów, albo rezygnowali z powodu złego stanu zdrowia. Nabożeństwa po niemiecku i po polsku odprawiali często doświadczeni członkowie Zboru lub zapraszani goście. Sytuację ustabilizował dopiero powrót do Szczytna pastora Pawlitzkiego w 1922 roku. Zbór wszedł w okres spokojnego rozwoju i duchowego wzrostu. Dynamicznie powiększała się liczba jego członków. W 1939 roku – czyli przed wybuchem II wojny światowej- było ich 534. W tym okresie wybudowano też kaplice baptystyczne w Szymanach i Trelkowie.

Okres powojenny

Powojenna historia baptystów w Szczytnie rozpoczyna się w roku 1947. Był to okres w naszej powojennej rzeczywistości, kiedy niemal wszystko trzeba było odbudowywać od podstaw. W tym czasie organizacja życia zborowego również nie była łatwa. Pierwszy powojennym kaznodzieją Zboru w Szczytnie został Aleksander Kondraciuk. Praca jego polegała na częstym przebywaniu w terenie, bo tam trzeba było otoczyć opieką rozproszonych członków diaspory. Przede wszystkim należało do nich trafić, odszukać ich i otoczyć duchową opieką. Była to praca nadzwyczaj trudna, niemal pionierska. Efekt tej pracy był jednak widoczny, gdyż kaplica w szybkim czasie napełniła się wyznawcami.

Zbór posiadał chór, Szkółkę Niedzielną i koło młodzieży. W końcu 1947 roku Zbór liczył 107 osób. Pierwsza Wieczerza Pańska odbyła się dnia 8 lutego 1948 r. W 1948 r. koło młodzieży liczyło około 40 osób.

W latach 1951-1954 pracę duszpasterską w Szczytnie prowadził absolwent Baptystycznego Seminarium Teologicznego w Malborku – kaznodzieja  Stanisław Leszczyński. Zaś w październiku 1954 roku powołano na kaznodzieję Piotra Poziomkiewicza, który pełnił tę funkcję do 1958 roku. Chór w tym czasie liczył ok. 20 osób, zaś w 1955 roku zorganizowano małą orkiestrę. W dwóch następnych latach przez chrzest wiary przyjęto do Zboru 22 osoby. W tym okresie nasiliła się również emigracja wielu członków Zboru do Republiki Federalnej Niemiec w ramach łączenia rodzin, co spowodowało zmniejszenie się liczby członków do 70 osób – w końcu 1958 roku.

W kilku kolejnych latach kaznodzieją Zboru był Edmund Oświęcimka ze Świętajna. Nabożeństwa odbywały się regularnie w każdą niedzielę, a w czwartki miały miejsce spotkania biblijno-modlitewne. Wieczerza Pańska odbywała się w każdą pierwszą niedzielę miesiąca. Aktywnie działało koło młodzieży, Szkółka Niedzielna oraz chór (17-osobowy). W 1961 roku pozostało już tylko 45 członków – na skutek emigracji kolejnych członków do RFN.

W latach 1963-1965 kaznodzieja Leon Ditrych zamieszkały w Giżycku przejął duszpasterską opiekę nad Zborem w Szczytnie. Zaś w styczniu 1965 roku zaproszono do pracy absolwenta Seminarium Teologicznego Józefa Paszkowskiego, który pełnił funkcję duszpasterza przez ponad 20 lat – aż do 1988 roku. Przez dwa kolejne lata przewodniczącym Zboru był Czesław Pospiszył.

W latach 1990-2000 kolejnym duszpasterzem Zboru został wybrany pastor Janusz Niwiński. W tym okresie rozwinęła się praca z młodzieżą we współpracy z partnerami zagranicznymi. Powstała również Szkoła Językowa. Zaś po wyjeździe pastora Niwińskiego do Chełma obowiązki przewodniczącego Zboru przejął Arkadiusz Archacki, zaś pastorem Zboru był przez pewien okres prezbiter Jan Mroczek. Nadal rozwijała się Szkoła Językowa i praca z młodzieżą.

Kolejnymi liderami Zboru w Szczytnie zostali: Jerzy Januszyk i Jan Prekiel, którzy przez ostatnie kilka lat przewodzili pracy duchowej oraz prowadzili nabożeństwa. Zaś od listopada 2015 roku funkcję pastora pełni prezbiter dr Andrzej Seweryn.

Aktualnie nasza wspólnota liczy ponad 50 ochrzczonych członków oraz ma grono sympatyków i przyjaciół. Działa w niej grupa młodzieży oraz zespół muzyczno – uwielbieniowy, mamy dwie grupy studium biblijnego dla mężczyzn i kobiet, dwie grupy domowe oraz prowadzimy nauczanie religii dla dzieci w Szkółce Niedzielnej. Służymy przede wszystkim Bogu, ale także wszystkim ludziom, którzy pragną żywej, osobistej więzi z Bogiem i Panem Jezusem Chrystusem!

¹Wcześniej był on diakonem zboru baptystycznego w Stolzenbergu (dzisiaj okolice wsi Pogranicznyj w obwodzie kaliningradzkim, tuż przy granicy z Polską). Miejscowość ta, obecnie nieistniejąca, w połowie XIX wieku stała się prężnym ośrodkiem baptyzmu – jej przedstawiciele założyli m. in. pierwszą placówkę na terenie Królestwa Polskiego (w Adamowie k. Pułtuska); to oni udzielili chrztu Gotfrydowi Fryderykowi Alfowi w 1848 roku. 
²Rozwój zboru zahamowała w 1865 roku na parę lat grupowa emigracja na Wołyń. Niemal połowa zboru z Rum, ponad 200 osób, opuściła Prusy i na czterdziestu krytych wozach przewędrowała 600 kilometrów na Ukrainę do Toporyszcza w obwodzie żytomierskim. Tam założyła zbór. W roku 1887 kolejna fala zbiorowej emigracji poniosła część wołyńskich Mazurów dalej – jedną grupę (19 rodzin z dziećmi) do Pound w stanie Wisconsin (USA), a drugą – na Syberię; niektórzy jednak pozostali na Wołyniu.
³Kaplicę w Rumach wzniesiono w latach 1863-1864; budynek przetrwał, obecnie mieści się w nim świecka placówka kulturalna.
⁴Problemem była między innymi skomplikowana sprawa formalnej własności działki i zbudowanej na niej kaplicy. Sytuacja ta w 1907 roku nieomal doprowadziła do utraty kaplicy, ale szczęśliwie udało się ją rozwiązać.
⁵Od 1994 widnieje w rejestrze zabytków. Za szczególnie cenne uznano piękne baptysterium z 1903 roku.
⁶Przywilej wiązał się m.in. z prawem druku i kolportażu Biblii oraz literatury chrześcijańskiej .